Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σύμφωνα με την εκπαιδευτική πολιτική, οι μαθητές που παρουσιάζουν κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες καθώς και δυσκολίες συμπεριφοράς, εντάσσονται σε κανονικές τάξεις των σχολείων. Αυτό ωφελεί τους ίδιους, διότι δεν τους αποκλείει από το σχολικό γίγνεσθαι, δημιουργεί όμως την ανάγκη προσαρμογής του τρόπου χειρισμού και αντιμετώπισης της τάξης από την πλευρά του διδάσκοντα. Για την συνέχεια των άρθρων μας ας αποκαλούμε αυτούς τους μαθητές «δύσκολους».
Οι μαθησιακές δυσκολίες που παρουσιάζουν αυτοί οι μαθητές εμπίπτουν σε ένα ευρύ φάσμα «ιδιαιτεροτήτων» και φέρουν διάφορες ονομασίες, ταμπέλες, ακρονύμια, κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες. Ο όρος «Μαθησιακές Δυσκολίες», όταν τίθεται ως διάγνωση, είναι πολυσήμαντος και καλύπτει πολλές πιθανές αιτίες, συμπτώματα, θεραπείες και αποτελέσματα. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν ένα μοναδικό μαθησιακό πρόβλημα, το οποίο επηρεάζει λίγο τη ζωή τους, ενώ άλλοι παρουσιάζουν ποικίλες μαθησιακές δυσκολίες που προστίθενται μεταξύ τους και έτσι ενισχύονται. Η διάγνωση δεν είναι πάντα εύκολη, ούτε ο εντοπισμός των αιτιών.
Όποιες κι αν είναι όμως αυτές, όταν ένας τέτοιος μαθητής, (που όπως είπαμε από εδώ και κάτω θα αποκαλούμε «δύσκολο»), μπει στην τάξη, φέρνει το διδάσκοντα μπροστά στα πιο απαιτητικά και συχνά εξοργιστικά προβλήματα συμπεριφοράς. Τότε εξανεμίζονται οι ορισμοί, οι θεωρίες, οι ταμπέλες και τα ακρονύμια και επείγει να βρεθούν άμεσα έξυπνες και αποτελεσματικές λύσεις αντιμετώπισης.
ΜΕΡΟΣ 1: Προσέχετε την παρουσία και την στάση σας στην τάξη
Απ’την ώρα που θα μπείτε στο σχολείο έχετε μόνο μια ταυτότητα: Αυτήν του δασκάλου. Ο τρόπος που παρουσιάζεστε στο σχολείο είναι αυτός με τον οποίον σας βλέπουν οι μαθητές σας. Ντύνεστε σωστά; Είστε ευχαριστημένοι με την εμφάνισή σας; Δείχνετε δυνατοί και ενδιαφέροντες; Εμφανίζεστε με αυτοπεποίθηση; Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πάντα.
Μπαίνοντας στην τάξη είστε εσείς ο ενήλικας. Είστε ο υπεύθυνος της τάξης, που φροντίζει τους μαθητές του, θέτει όρια και δημιουργεί ένα ασφαλές, δίκαιο και προβλέψιμο περιβάλλον. Δάσκαλοι που δεν είναι σίγουροι για τον εαυτό τους και που δεν μπορούν να χειριστούν ψύχραιμα την τάξη τους και υπερβάλλουν στις αντιδράσεις τους, πυροδοτούν δυσάρεστες καταστάσεις. Η διατήρηση της ηρεμίας σας, είναι κρίσιμη. Υποδεχθείτε το δύσκολο παιδί με ένα χαμόγελο αποδοχής, του δείχνετε ότι το δέχεστε ευχάριστα στην τάξη. Μην δημιουργήσετε ζήτημα για μικροπαραπτώματα. Διατηρείστε την ψυχραιμία σας ό,τι κι αν γίνει και δείξτε ότι μπορείτε να χειρίζεστε τέτοιες καταστάσεις. Μην πλησιάζετε πάρα πολύ τον μαθητή όταν του κάνετε παρατήρηση. Δεν πρέπει να το εκλάβει ως απειλή.
Αντίθετα να είστε κοντά του όταν διδάσκετε. Δείξτε του ότι το νοιάζεστε. Αν τα πράγματα δυσκολέψουν, με το να είστε σχετικά κοντά του (αλλά όχι «απειλητικά» κοντά) έχετε καλές πιθανότητες η αναταραχή να υποχωρήσει.
Προσέξτε: Η πρόθεσή σας δεν είναι να τιμωρήσετε ή να ταπεινώσετε το παιδί μπροστά στην τάξη. Το ζητούμενο είναι να έχετε ησυχία να κάνετε τη δουλειά σας. Σκεφτείτε τι είναι συμφέρον κάθε στιγμή. Να του κάνετε παρατήρηση για να σταματήσει π.χ. να μασάει τσίχλα ή να παίζει με το μπουκάλι του νερού του ή να διατηρήσετε την ισορροπία της τάξης και τον σεβασμό προς εσάς;
Να είστε πάντα δίκαιοι και αντικειμενικοί, με όλους τους μαθητές αλλά ειδικότερα με τους «δύσκολους». Να μιλάτε πάντα ήρεμα και χαμηλόφωνα, να χρησιμοποιείτε χιούμορ, να τους επαινείτε συχνά ακόμα και για το παραμικρό επίτευγμα.
Μερικές φορές είναι εντυπωσιακό να βλέπετε τους εαυτούς σας στον καθρέφτη όταν μιλάτε θυμωμένα. Το πιθανότερο είναι να δείτε στον καθρέφτη τον εαυτό σας να γελιοποιείται! Αυτό το βλέπουν οι «δύσκολοι» μαθητές σας. Δίνετε ευκαιρία στους μαθητές αυτούς να χαρούν για τους λάθος λόγους.
MEΡΟΣ 2ο: Ξεκινώντας το μάθημά σας.
Ξεκινάτε το μάθημά σας στην ώρα του ακριβώς. Αυτό από μόνο του στέλνει το μήνυμα στους μαθητές σας ότι υπάρχει δουλειά που πρέπει να βγει και εσείς είστε παρών. Να επιμένετε στο να μην καθυστερούν και να είστε αυστηρός με αυτό. Επίσης να κάθονται στις προκαθορισμένες θέσεις τους, όπως εσείς νομίζετε ότι είναι ωφέλιμο γι’ αυτούς αλλά και για το μάθημα. Δεν θα επιτρέπετε να διαλέγουν μόνοι τους θέσεις γιατί συνήθως η επιλογή είναι να κάθονται κοντά με φίλους τους για να μιλάνε. Αν όμως το ζητήσουν θα τους εξηγήσετε ότι είναι δοκιμαστικό κι ότι μόνο αν δεν «τιμήσουν» την επιλογή τους και δεν μιλάνε με τους διπλανούς τους, τότε μόνο θα τους επιτρέψετε την αλλαγή.
Μόλις η τάξη μπει και καθίσει, απαιτείστε την απόλυτη προσοχή τους. Μην αρχίσετε να φωνάζετε ή να έρχεστε σε αντιπαράθεση. Ήρεμα, αλλά σταθερά και αποφασιστικά, στεκόσαστε κοντά τους, στο κέντρο σχεδόν της τάξης, περνάτε το βλέμμα σας από όλους, «σκανάρετε» κατά κάποιον τρόπο τη τάξη και απαιτείτε ησυχία. Ζητείστε να προσέχουν εσάς και μόνο. Έχει αποδειχθεί ότι έτσι επιτυγχάνετε γρήγορα ησυχία γιατί τραβάτε την προσοχή τους.
Ξεκινάτε το μάθημα, προσφέροντάς τους κάποιον ενθουσιασμό για το τι πρόκειται να μάθουν σήμερα. Χρησιμοποιείστε ενδιαφέροντα παραδείγματα, συνδέστε το μάθημα με την πραγματική ζωή, Χρησιμοποιείστε το διαδίκτυο, κάνετε το μάθημα ενδιαφέρον. Θα κερδίσετε έτσι τους μαθητές σας, αλλά και εσείς θα ευχαριστηθείτε πολλαπλά. Είναι επίσης σημαντικό να κρατάτε τους χρόνους του μαθήματος καλά, ο ρυθμός του μαθήματος να ποικίλει, για να μην βαριούνται, να έχετε ευελιξία και να προσαρμόζετε το μάθημα αν κάτι στραβώσει ξαφνικά. Να ανακοινώνετε εσείς το τέλος του μαθήματος και να φροντίζετε να βγαίνουν από την τάξη με ήσυχο τρόπο.
Όλες οι παραπάνω οδηγίες προς εσάς τους ήρωες-δασκάλους βοηθούν τον κάθε μαθητή ξεχωριστά και ιδιαίτερα τους «δύσκολους» μαθητές. Γι’αυτά τα παιδιά, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν τί ακριβώς γίνεται. Οι αλλαγές, ιδίως η μη αναμενόμενες, οι ξαφνικές κι αυτές για τις οποίες δεν έχουν προειδοποιηθεί, τα αναστατώνουν. Αν ο δάσκαλός τους έχει μια συγκεκριμένη τακτική και ξέρουν τί να περιμένουν, αν γνωρίζουν το «ρυθμό» της διδακτικής ώρας, αισθάνονται ασφαλέστερα. Είναι περισσότερο πιθανό έτσι να μην αναστατωθούν, να μην δημιουργήσουν πολλά προβλήματα ή να είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμα. Δεν περιμένουμε θαύματα, ελπίζουμε όμως σε μια πιο ελεγχόμενη κατάσταση, προς όφελος όλης της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
ΜΕΡΟΣ 3ο: Βασικές δεξιότητες που πρέπει να έχετε ή να αναπτύξετε ως διδάσκοντες
i. Να είστε σε εγρήγορση. Να παρατηρείτε την τάξη και να είστε σε επαγρύπνηση. Τι κάνουν, ποιος μιλάει με ποιόν, ποιος κάνει νόημα σε ποιόν. Οι «δύσκολοι» μαθητές είναι πάντα σε εγρήγορση. Γνωρίζουν τι κάνετε, πού βρίσκεστε, και με ποιόν μαθητή ασχολείστε. Όταν γυρίζετε μέσα στην τάξη, σταματήστε και ρίξτε την ματιά σας τριγύρω. Αν εξηγείτε κάτι σε κάποιον μαθητή, στο θρανίο του, κάθε 15-20 δευτερόλεπτα σταματάτε και ρίχνετε μια ματιά στην υπόλοιπη τάξη. Πρέπει να γνωρίζετε τί κάνουν, να γνωρίζετε μήπως κάποιοι ετοιμάζουν κάποια αταξία, και το κυριότερο να έχουν υπ’όψιν ότι παρακολουθείτε τί γίνεται μέσα στην τάξη, ότι έχετε τον έλεγχο της κατάστασης και ότι είστε δεν είστε διατεθειμένοι να επιτρέψετε να διαταραχθεί η τάξη.
ii. Κοιτάτε τους στα μάτια. Όταν οι μαθητές αντιλαμβάνονται ότι είναι κάτω από τη διαρκή προσοχή και επιτήρηση του δασκάλου τους, προσέχουν περισσότερο την συμπεριφορά τους. Η τάξη είναι πιο ήσυχη έτσι. Οι «δύσκολοι» μαθητές όμως, ακόμα κι αν γνωρίζουν ότι ο δάσκαλος τους επιτηρεί, τους είναι δύσκολο να ελέγξουν την συμπεριφορά τους. Γι’αυτό όταν «σκανάρετε» την τάξη με το βλέμμα σας, βοηθάει να σταματάτε και να κοιτάτε τον «δύσκολο» μαθητή σας. Κοιτάξτε τον στα μάτια, θα σας κοιτάξει στιγμιαία και ο ίδιος. Αυτή η στιγμιαία οπτική επαφή θα σημάνει πολλά. Σημαίνει ότι γνωρίζετε πολύ καλά τι κάνει ο μαθητής σας, ότι δεν επιθυμείτε σύγκρουση, ότι είστε εδώ. Δεν χρειάζονται λέξεις, ένα μικρό χαμόγελο αποδοχής, ένα νεύμα είναι αρκετό. Το βλέμμα του δασκάλου στέλνει ένα απλό μήνυμα: «Είμαι εδώ, και γνωρίζω τι κάνεις. Μπορώ να σε παρακολουθώ και ποτέ δεν εγκαταλείπω». Το μήνυμα περνάει και ακόμα και οι δύσκολοι μαθητές προσέχουν περισσότερο την στάση τους στην τάξη.
iii. Ακούτε την τάξη. Ακούτε τι γίνεται στην τάξη. Μια αύξηση στο θόρυβο της τάξης, μπορεί να σημαίνει την αρχή κάποιου προβλήματος. Ο θόρυβος αυξάνεται, η «θερμοκρασία» της τάξης αυξάνεται, οι δύσκολοι μαθητές μπορεί να αρχίσουν να θορυβούν, να σχολιάζουν, να γελούν. Ίσως να στοχεύουν εσάς, να σας προκαλούν , να θέλουν να δουν τα όριά σας. Αν δεν πατάξετε από την αρχή τέτοιες συμπεριφορές, γρήγορα στην τάξη σας θα επικρατήσει χάος. Να είστε ευαίσθητοι στους πρώτους ήχους που σημαίνουν ότι κάτι φουντώνει. Σταματήστε το με τον τρόπο σας στην αρχή, που είναι πιο εύκολο. Μην το αφήσετε να εξελιχθεί. Μετά δεν μαζεύεται εύκολα.
iv. Χρησιμοποιείστε εκφράσεις του προσώπου σας και κατάλληλες χειρονομίες. Αντί να δίνετε προφορικές οδηγίες στην τάξη σας, αντί να δυναμώνετε την ένταση της φωνής σας για να βάλετε τάξη στους μαθητές σας, δοκιμάστε εναλλακτικούς